بیماری واریس یا نارسایی مزمن وریدی، یکی از شایع‌ترین اختلالات عروقی در انسان است که نه تنها می‌تواند باعث مشکلات ظاهری شود، بلکه علائم دردناک و عوارض جدی پزشکی را نیز به همراه دارد. درک صحیح علت واریس، مکانیسم ایجاد و روش‌های نوین درمانی می‌تواند در پیشگیری و مدیریت این بیماری حیاتی باشد. این مقاله، به بررسی جامع علت واریس پا، علائم، عوامل خطر و راهکارهای درمانی واریس می‌پردازد. اگر در این باره سوالی دارید، تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
دریافت مشاوره رایگان و تخفیف جشنواره
واریس چیست؟
واریس (Varicose Veins) در حقیقت به گشاد شدن غیرطبیعی، پیچ خوردگی و برآمدگی سیاهرگ‌ها (وریدها) گفته می‌شود که اغلب در پاها و ران‌ها مشاهده می‌شوند. سیاهرگ‌ها وظیفه بازگرداندن خون بدون اکسیژن (خون تیره) را از اندام‌ها به سمت قلب بر عهده دارند. این رگ‌ها به طور طبیعی دارای دریچه‌های یک طرفه‌ای هستند که به آنها دریچه‌های لانه کبوتری گفته می‌شود. این دریچه‌ها با باز و بسته شدن خود، از بازگشت خون به سمت پایین (به دلیل نیروی گرانش) جلوگیری کرده و جریان خون را فقط در جهت قلب حفظ می‌کنند.
زمانی که این دریچه‌های یک طرفه ضعیف شده یا آسیب می‌بینند، خون به درستی به سمت بالا هدایت نمی‌شود و در داخل سیاهرگ‌ها تجمع پیدا می‌کند. این تجمع خون باعث افزایش فشار درون ورید، انبساط دیواره رگ و در نهایت، ایجاد رگ‌های متورم، گشاد شده و پیچ‌خورده می‌شود که به آن واریس می‌گویند. واریس شایع‌ترین بیماری عروقی است که حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از جمعیت عمومی را مبتلا می‌کند و شیوع آن با افزایش سن بیشتر می‌شود.
علائم واریس
علائم واریس می‌تواند از ناراحتی‌های خفیف و مشکلات ظاهری شروع شده و تا دردهای شدید و عوارض پوستی پیشرفت کند. شایع‌ترین علائم واریس پا عبارتند از:
- برآمدگی و پیچ‌خوردگی رگ‌ها: مشاهده رگ‌های متورم، گشاد شده و پیچ‌خورده به رنگ آبی تیره یا بنفش در زیر سطح پوست، به ویژه در ساق و ران پا.
- احساس درد و سنگینی: احساس سنگینی، درد یا فشار در پاها که معمولاً در پایان روز یا پس از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت تشدید می‌شود.
- تورم پا و مچ پا (ادم): تورم پا که به دلیل تجمع مایعات در بافت‌ها (ناشی از نارسایی وریدی و گردش خون ضعیف) ایجاد می‌شود و در انتهای روز بیشتر است.
- خارش و سوزش: احساس خارش، ضربان یا سوزش در اطراف رگ‌های درگیر.
- گرفتگی عضلانی: تجربه گرفتگی یا اسپاسم‌های عضلانی در پاها، به خصوص در طول شب.
- پاهای بی‌قرار: احساس ناخوشایند در پاها که فرد را مجبور به حرکت دادن آنها می‌کند.
علت واریس پا
اصلی‌ترین علت بروز واریس، همانطور که ذکر شد، ضعف یا اختلال عملکرد دریچه‌های سیاهرگ‌ها است. این ضعف یا آسیب دیدگی دریچه‌ها باعث می‌شود خون به سمت عقب بازگردد و در رگ‌ها جمع شود. با این حال، عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند احتمال وقوع این نارسایی وریدی و در نتیجه، بروز واریس را افزایش دهند، برخی از مهم‌ترین آنها به شرح زیر هستند:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: وراثت یکی از مهم‌ترین عوامل خطر است. اگر سابقه خانوادگی واریس وجود داشته باشد، فرد مستعدتر به ابتلا خواهد بود.
- افزایش سن: با افزایش سن، دیواره رگ‌ها خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده و دریچه‌ها ضعیف‌تر می‌شوند.
- جنسیت: زنان به دلیل تغییرات هورمونی بیشتر از مردان در معرض ابتلا هستند.
علت واریس در زنان
زنان به طور خاص در معرض ابتلا به واریس قرار دارند که عمدتاً به دلیل تغییرات هورمونی در طول زندگی است:
در دوران بارداری، حجم خون در بدن افزایش می‌یابد و تغییرات هورمونی (به ویژه افزایش پروژسترون) باعث شل شدن دیواره رگ‌ها می‌شود. همچنین، بزرگ شدن رحم می‌تواند به سیاهرگ بزرگ لگنی (ورید اجوف تحتانی) فشار وارد کرده و بازگشت خون از پاها به قلب را دشوار سازد که این فشار وریدی بالا، احتمال واریس را به شدت افزایش می‌دهد.
نوسانات هورمونی در دوران قاعدگی و یائسگی نیز می‌تواند باعث شل شدن دیواره سیاهرگ‌ها و تضعیف دریچه‌ها شود.
مصرف قرص‌های ضد بارداری و هورمون درمانی، عامل دیگر ایجاد واریس است. این داروها حاوی هورمون‌هایی هستند که می‌توانند بر سلامت عروق تأثیر بگذارند.
علت بروز واریس در سن پایین (جوانی و کودکی)
اگرچه واریس بیشتر در سنین بالاتر رایج است، اما می‌تواند در جوانی نیز بروز کند که معمولاً به دلایل زیر است:
- ضعف ژنتیکی: وجود یک ضعف ژنتیکی مادرزادی در ساختار دریچه‌ها یا دیواره رگ‌ها می‌تواند باعث بروز واریس در سنین پایین‌تر شود.
- سبک زندگی ناسالم: چاقی، کم‌تحرکی، و ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت (مانند مشاغل اداری یا کارگران ایستاده) به طور مداوم فشار زیادی به رگ‌های پا وارد می‌کنند و از عوامل اصلی واریس در جوانان هستند.
- بارداری: همانطور که گفته شد، بارداری می‌تواند در سنین پایین نیز باعث بروز واریس شود.
- سابقه لخته‌های خونی (ترومبوز ورید عمقی): لخته شدن خون در رگ‌های عمقی می‌تواند به دریچه‌ها آسیب رسانده و در طولانی مدت منجر به واریس شود.
- رژیم غذایی نامناسب: مصرف غذاهای فرآوری‌شده و شیرینی‌جات در کودکان و نوجوانان می‌تواند به چاقی و افزایش فشار بر رگ‌ها منجر شود.
کمبود چه ویتامینی باعث واریس می‌شود؟
در مورد اینکه کمبود یک ویتامین خاص به طور مستقیم باعث واریس شود، شواهد علمی قطعی وجود ندارد. با این حال، برخی ویتامین‌ها و مواد مغذی نقش مهمی در حفظ سلامت دیواره عروق و گردش خون دارند و کمبود آنها می‌تواند شرایط را برای بروز واریس مستعدتر کند:
- ویتامین C: این ویتامین برای تولید کلاژن و الاستین حیاتی است. کلاژن و الاستین اجزای اصلی دیواره‌های قوی و انعطاف‌پذیر رگ‌های خونی هستند. کمبود شدید ویتامین C می‌تواند به ضعیف شدن دیواره رگ‌ها کمک کند.
- ویتامین E: به بهبود جریان خون کمک کرده و به دلیل خواص ضد التهابی، می‌تواند در محافظت از سلامت عروق موثر باشد.
- ویتامین K: نقش مهمی در لخته شدن خون دارد و کمبود آن می‌تواند در موارد نادر بر سلامت عروق تأثیر بگذارد.
نکته: به جای تمرکز بر کمبود یک ویتامین خاص، یک رژیم غذایی متعادل سرشار از فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها (از میوه‌ها و سبزیجات تازه) که به تقویت عروق و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند، برای پیشگیری از واریس توصیه می‌شود.
عوارض جانبی واریس چیست؟
اگر واریس بدون درمان رها شود یا پیشرفت کند، می‌تواند به عوارض جدی‌تر و دردناکی منجر شود که ناشی از فشار وریدی بالا و اختلال طولانی‌مدت در بازگشت خون هستند. برخی از پیامدهای واریس به شرح زیر هستند:
- ورم مزمن و تغییرات پوستی (درماتیت استاز وریدی): افزایش فشار باعث نشت مایعات و سلول‌های خونی به زیر سطح پوست می‌شود. این امر منجر به تورم مزمن مچ و ساق پا، تغییر رنگ پوست (تیره‌شدن یا ایجاد لکه‌های قهوه‌ای به دلیل رسوب هموسیدرین) و سفت و چوبی شدن پوست می‌شود.
- زخم‌های وریدی: در مراحل پیشرفته، تغییرات پوستی می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های باز و دردناک (معمولاً در نزدیکی قوزک پا) شود که به سختی بهبود می‌یابند.
- لخته شدن خون (ترومبوفلبیت): رگ‌های واریسی در سطح پوست ممکن است ملتهب شده و لخته‌های کوچک خون در آنها تشکیل شود (ترومبوفلبیت سطحی). در موارد نادر، خطر تشکیل لخته در وریدهای عمقی‌تر (ترومبوز ورید عمقی) نیز افزایش می‌یابد که عارضه‌ای بسیار جدی است و می‌تواند منجر به آمبولی ریه شود.
- خونریزی: رگ‌های واریسی نزدیک به سطح پوست ممکن است در اثر ضربه یا آسیب کوچک پاره شده و خونریزی کنند.
تشخیص واریس چگونه انجام می‌شود؟
علت واریس هر چه باش، تشخیص آن توسط پزشک انجام می‌شود. تشخیص واریس معمولاً با معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص عروق یا جراح قلب و عروق آغاز می‌شود. پزشک پاها را در حالت ایستاده و نشسته بررسی می‌کند تا رگ‌های متورم را مشاهده کند و در مورد علائم و سابقه خانوادگی سوال می‌پرسد. برای تأیید تشخیص و تعیین شدت بیماری و برنامه درمانی، از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
سونوگرافی داپلکس (Duplex Ultrasound)
استاندارد طلایی در تشخیص واریس است. این روش غیرتهاجمی از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از جریان خون در رگ‌ها و ساختار دریچه‌ها استفاده می‌کند. سونوگرافی داپلکس می‌تواند نارسایی دریچه‌ها و وجود هر گونه لخته خونی را به خوبی نشان دهد.
در موارد پیچیده‌تر، ممکن است ونوگرافی (تزریق ماده حاجب و تصویربرداری اشعه ایکس) یا سایر روش‌های تصویربرداری درخواست شود.
روش‌های درمان واریس
هدف از درمان واریس، تسکین علائم، جلوگیری از عوارض و بهبود ظاهر پاها است. روش‌های درمانی از اقدامات محافظتی و خانگی شروع شده و تا مداخلات کم‌تهاجم و جراحی پیش می‌روند.
درمان واریس به روش‌های خانگی
این روش‌ها برای کاهش علائم، کند کردن پیشرفت بیماری و مدیریت واریس‌های خفیف استفاده می‌شوند، توصیه می‌کنیم قبل از استفاده از روش‌های خانگی هم با پزشک مشورت کنید. در ادامه به برخی از رایج‌ترین متدهای خانگی اشاره می‌کنیم.
- جوراب‌های فشاری (واریس): این جوراب‌ها فشار ملایمی به پاها وارد می‌کنند تا به عملکرد صحیح دریچه‌ها کمک کرده و از تجمع خون و تورم جلوگیری کنند. پوشیدن منظم این جوراب‌ها اغلب اولین خط درمان است.
- ورزش منظم: فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری به تقویت عضلات ساق پا و بهبود گردش خون کمک می‌کنند.
- بالا نگه‌داشتن پاها: استراحت با پاها در سطحی بالاتر از قلب به مدت چند دقیقه، چندین بار در روز، فشار وریدی را کاهش می‌دهد.
- اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی: حرکت کردن و تغییر وضعیت هر ۳۰ دقیقه یکبار برای بهبود جریان خون ضروری است.
- حفظ وزن مناسب: کاهش وزن، فشار کمتری بر رگ‌های پا وارد می‌کند.
درمان‌های کم‌تهاجمی
این روش‌ها برای درمان واریس‌های متوسط تا شدید یا واریس‌هایی که به درمان‌های خانگی پاسخ نداده‌اند، استفاده می‌شوند و اغلب بدون نیاز به بیهوشی عمومی انجام می‌شوند:
- اسکلروتراپی (Sclerotherapy): در این تکنیک پزشک یک محلول شیمیایی (مایع یا فوم) را به طور مستقیم به داخل رگ واریسی تزریق می‌کند. این محلول باعث آسیب دیدن و بسته شدن رگ می‌شود. با گذشت زمان، رگ بسته شده محو شده و خون به رگ‌های سالم‌تر هدایت می‌شود. برای درمان واریس‌های کوچک و واریس‌های عنکبوتی (رگ‌های ریز سطحی) بسیار مؤثر است.
- لیزردرمانی درون وریدی مانند EVLT یا فرکانس رادیویی (RFA): در این روش‌ها، یک فیبر یا کاتتر نازک (لوله) از طریق یک برش کوچک و تحت هدایت سونوگرافی وارد رگ واریسی می‌شود. سپس با استفاده از انرژی حرارتی لیزر یا فرکانس رادیویی، رگ از داخل سوزانده شده و بسته می‌شود. این تکنیک‌های برای درمان واریس‌های بزرگ‌تر و عمقی‌تر بسیار مؤثر هستند. ضمن اینکه نسبت به جراحی درد کمتر و دوره نقاهت کوتاه‌تری دارند.
- فلبکتومی سرپایی: در این روش، پزشک از طریق برش‌های بسیار کوچک (بدون نیاز به بخیه)، رگ‌های واریسی بزرگ و نزدیک به سطح پوست را از پا خارج می‌کند. فلبکتومی برای برداشتن رگ‌های واریسی برجسته و بزرگ مناسب است که با روش‌های دیگر به خوبی قابل درمان نیستند.
- جراحی باز (Open Surgery): این روش سنتی، معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. یک برش در نزدیکی کشاله ران و یک برش کوچک‌تر در پایین ساق پا ایجاد می‌شود. رگ واریسی اصلی (معمولاً ورید صافن) بسته شده (Ligation) و سپس با یک سیم نازک از طریق برش‌ها خارج (Stripping) می‌شود. در حال حاضر به دلیل تهاجمی بودن و دوره نقاهت طولانی‌تر، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و روش‌های لیزر و فرکانس رادیویی جایگزین بهتری برای آن هستند.
دریافت مشاوره رایگان و تخفیف جشنواره
کلام آخر
بیماری واریس یک عارضه شایع با ریشه‌های ژنتیکی و محیطی است که عمدتاً ناشی از نارسایی دریچه‌های وریدی است. عواملی چون سن، جنسیت (به خصوص بارداری)، چاقی و سبک زندگی کم‌تحرک، نقش کلیدی در بروز آن دارند. در حالی که واریس در مراحل اولیه می‌تواند با تغییر سبک زندگی و جوراب‌های فشاری مدیریت شود، برای جلوگیری از عوارض جدی مانند زخم‌های وریدی و لخته خون، اغلب نیاز به مداخلات پیشرفته‌ای مانند اسکلروتراپی و لیزردرمانی درون وریدی است. کلینیک راژین، مجهزترین و بهترین کلینیک درمان واریس در تهران است. در این مرکز درمان واریس با تجهیزات پیشرفته و توسط پزشک متخصص انجام می‌شود. برای اطلاعات بیشتر با همکاران ما در تماس باشید تا در یک جلسه مشاوره رایگان به سوالات شما پاسخ دهند.
